شاخص‌های مهم تبدیل شدن ایران به هاب برق منطقه‌ای

بازار مشترک- الهام صادقی: این درحالی بوده که کشور ما زیرساخت‌ های قابل توجهی در بخش تولید و انتقال برق داشته که موجب شده از این نظر در منطقه رتبه اول را به خود اختصاص دهد. مهمترین شاخصه آن، داشتن مرز مشترک با ۱۶ کشور منطقه و قرار داشتن در محدوده ای است که با قطب‌ های تولید و مصرف انرژی الکتریکی از جمله قفقاز و آسیای میانه ارتباط نزدیکی دارد. آنچه که شاید موجب شده تا با رویکرد کاهش وابستگی به صادرات نفت این بُعد از صادرات بیش از گذشته مدنظر قرار گیرد.

رشد چشمگیر در صادرات برق
آنگونه که آمارها نشان می دهد؛ صادرات برق ایران در مقایسه با گذشته رشد چشمگیری را تجربه کرده است. به طور نمونه در ۱۳۹۸ در خصوص رشد خالص صادرات در این بخش افزایش ۱۲۰ درصدی را شاهد بودیم. اشاره به این موضوع ضرورت دارد که توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی و از جمله سیاست مدنظر در زمینه توسعه صادرات برق به کشورهای همسایه بوده که مدنظر قرار دارد.

یک شاخص مهم در رشد اقتصادی
ضمن اینکه باید گفت؛ صنعت برق از جمله صنایع زیربنایی به شمار می رود که تاثیرگذاری چشمگیری بر دیگر بخش های صنعت از جمله کشاورزی، خدماتی و همچنین سایر حوزه های صنعتی دارد.
آنچه که موجب شده با مروری اجمالی در این زمینه متوجه شویم که صنعت برق یکی از شاخص های مهم در رشد اقتصادی کشورها بوده و در قالب زیربناهای اقتصادی بسترهای لازم جهت رفاه اجتماعی را نیز فراهم می آورد.
این درحالی بوده که نباید از یاد برد که سهولت مصرف، قابلیت تبدیل شدن به دیگر انرژی ها همچنین پاک بودن، از محاسن مهمی است که انرژی الکتریکی در فهرست مزیت های خود دارد.

4 کشور وارد کننده انرژی الکترونیکی از ایران
جدا از این بحث ها اما صادرات برق نیز می تواند زمینه ساز کسب درآمد برای کشور شود، آنچه که مدت هاست مدنظر قرار گرفته است. براین اساس باید گفت؛ بررسی ها دراین زمینه نشان می ‌دهد، از نظر آمار و ارقام بیشترین میزان صادرات در این بخش به کشورهای افغانستان، عراق و پاکستان اختصاص دارد. این در حالی است که نیاز شدید آنها به‌ انرژی برق باعث شکل گیری بازار بالقوه ای برای صادرات ایران شده است که البته بازار مذکور تا زمانی تداوم خواهد داشت که کشورهای نامبرده در این حوزه سرمایه گذاری هایشان به نتیجه برسد.
از سوی دیگر به گفته محسن طرزطلب، مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارتی امکان صدور برق علاوه بر کشورهای اشاره شده به ترکیه نیز فراهم شده است و در شرایط مطلوب می توان به این چهار کشور ۱۴۰۰ مگاوات صادر کرد.

۸۰۰ میلیون دلار درآمد صادراتی
اما اینکه این نوع از صادرات انرژی چه درآمدی را نصیب ایران می کند باید عنوان کرد؛ خالص درآمد به دست آمده به چهار کشور اشاره شده رقمی در حدود ۸۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. البته طبق اظهارات طرزطلب، ما در این بخش ها واردات نیز داریم که بر این اساس به طور ‌متوسط خالص درآمد هر ساله بعد از کسر کردن هزینه صادرات عددی نزدیک به ۵۵۰ میلیون دلار تخمین زده می شود.

عمان مقصدی جدی برای صادرات
دراین میان اشاره به این موضوع ضرورت دارد که آنگونه که مصطفی رجبی ‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق گفته است مطالعاتی در دست انجام قرار دارد که مربوط به کشورهایی می شود که با آنها مرز آبی داریم تا بتوان با جمع‌ بندی و نتیجه‌ گیری در موضوعات فنی به این مناطق نیز برق صادر کرد. آنچه که صادرات برق به عمان نیز را نیز شامل می شود. البته هنوز قراردادی برای مبادله انرژی در این زمینه منعقد نشده است.
از سوی دیگر در این زمینه درخواست‌ هایی هم توسط عراق و افغانستان برای افزایش واردات این انرژی الکترونیکی مطرح شده که البته هنوز قرارداد جدیدی را موجب نشده است.

چند چالش قابل توجه
در این زمینه اشاره به این موضوع نیز حائز اهمیت است که در بند ۱۳ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به بحث صادرات و تجارت برق نیز توجه شده است. 
البته این را هم باید گفت که اگرچه کشورمان در زمینه عنوان شده پتانسیل‌های قابل توجهی را دارد، اما با چالش هایی نیز در این حوزه مواجه است. به طور نمونه به عدم دریافت به موقع هزینه صادرات و نبود دخالت جدی بخش خصوصی در این زمینه می توان اشاره کرد. هرچند که از نظر رضا اردکانیان، وزیر نیرو، صادرات برق توسط بخش خصوصی منطق قوی ندارد. 
اظهاراتی که می توان دلیل آن را این دانست که بازارهای صادراتی برق در منطقه از سوی شرکت ‌های برق دولتی مدیریت می ‌شود، براین اساس قراردادهای صادراتی در این خصوص هم بیشتر در قالب توافقات دولت ها صورت می گیرد.
 به هر حال باید گفت که سال های گذشته سرمایه گذاری قابل توجهی برای انتقال برق صورت گرفته است که به طور قطع موجب افزایش این ظرفیت و به تبع آن ارتقاء میزان تجارت و صادرات در سال های پیش رو خواهد شد.

نیاز به اصلاحات زیربنایی در شبکه انتقال داریم
با این وجود ولی شبکه انتقال برق در کشور با نقص هایی هم مواجه است که باید در زمینه زیربنایی اصلاح شود. به طور نمونه دانیال ششلو، کارشناس برق از این موضوع سخن گفته است که به علت نبود تجهیزات انتقال برق از آنجا که امکان انتقال آن به سایر نقاط کشور وجود ندارد، مازاد تولید در برخی استان‌ های کشور به هدر می رود.
علاوه بر این از نظرهمایون برهمندپور، رئیس مرکز توسعه فناوری انتقال توان با ظرفیت بالا پژوهشگاه نیرو اصل مهم برای توسعه صادرات کنترل مصرف در داخال است، با این وجود وی معتقد است که تجربه نشان داده‌است برنامه‌های ما برای کنترل مصرف معمولاً جواب نمی ‌دهد و نمی ‌توان برای گسترش صادرات صرفاً روی آن تمرکز کرد.

قابلیت تبدیل شدن به هاب تجارت انرژی 
این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان براین باور هستند که کشورمان با توجه به پتانسیل های موجود می تواند به هاب تجارت انرژی در منطقه تبدیل شود و به این ترتیب در حوزه ترانزیت برق به خوبی عمل کند.
در این زمینه البته باید نقشه راه و دیدگاه کلان در خصوص توسعه کریدورها و شبکه‌های جهانی برق مدنظر قرار دهیم. 
 البته به اعتقاد رئیس مرکز توسعه فناوری انتقال توان با ظرفیت بالا پژوهشگاه نیرو توسعه برق با وضعیت فعلی افزایش مصرف نمی‌تواند محقق شود.
با ایت وجود حبیب قراگزلو، معاون بازار برق شرکت مدیریت شبکه برق ایران تاکید دارد تعامل صحیح نهادهای متولی صادرات برق در این زمینه به عبارتی وزارتخانه های نفت و نیرو، همچنین فراهم آوردن امکان ورود بخش خصوصی به حوزه تجارت برق از الزامات قابل توجه برای بهبود وضعیت تجارت منطقه‌ای برق بوده ضمن اینکه بستری برای تبدیل شدن کشورمان به هاب برق منطقه است.
در این میان اما این را هم باید عنوان کرد که تعداد قابل توجهی از کشورها در این زمینه فعالیت دارند که چشم اندازهایی برای راه‌اندازی شبکه جهانی انرژی ترسیم کند که فعلا در مرحله مطاله قرار دارد ولی در این راستا در حال برنامه ریزی هستند. موضوعی که ضرورت برنامه ریزی در این زمینه را بیش از پیش به مسئولان گوشزد می کند تا در این بازار بزرگ نیز مانند سایر بازارها امکان پیشی گرفتن رقبا از کشورمان را ندهیم. مقوله ای که متاسفانه در برخی موارد دیگر شاهد ان بوده ایم. علاوه براین این را نیز نباید از یاد برد که نباید صادرات برق زمینه ساز بروز مشکل برای مصرف کنندگان داخلی نیز در کشور شود.