راهکارهای افزایش مبادلات تجاری ایران و ترکمنستان/ توسعه روابط دوجانبه در بخش گاز و ترانزیت

بازار مشترک- الهام صادقی: توسعه تجارت با همسایگان از موضوعاتی بوده که رییس جمهور به دفعات بر تاکید کرده و در این راستا خواستار اتخاذ دیپلماسی اقتصادی مناسب شده است، تا با پیروی از آن مبادلات تجاری با ۱۵ کشور هم مرز افزایش یابد.

عضویت در دو پیمان سازمان همکاری ‌های اکو و اتحادیه اقتصادی اوراسیا

به عبارتی می توان گفت؛ توسعه تجارت با همسایگان و البته  دیگر کشورهای منطقه از جمله موضوعاتی بوده که در اولویت سیاست خارجی دولت قرار دارد، براین اساس متولیان امر اظهار کرده اند تدوین ساز و کارهای مناسب در این زمینه، همچنین سیاستگذاری های لازم برای عملیاتی شدن آنها مدنظر قرار دارد.
این در حالی بوده که باید توجه داشت از نظر عضویت در دو پیمان سازمان همکاری ‌های اکو و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورمان پتانسیل ‌زیادی دارد و به این ترتیب می توان گفت در راستای گسترش روابط تجاری با همسایگان شمالی اقدامات موثری را در دستور کار قرار داد.
اگر بخواهیم نگاهی آماری نیز به این مقوله داشته باشیم باید گفت که در هفته نخست سال جاری میزان تجارت ایران با کشورهای همسایه رقمی معادل ۶۱ میلیون و ۴۶۶ هزار تن بوده که ارزش آن ۲۸ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. به این ترتیب می توان گفت که تجارت با همسایگان  ۵۲ درصد ارزش مجموع مبادلات تجاری ایران  را به خود اختصاص داده است.

دهمین مقصد تجاری کالاهای ایرانی کجاست؟

در این میان ترکمنستان با ۱۷۴ میلیون و ۱۶۳ هزار و ۸۹ دلار دهمین مقصد تجاری ایران در میان همسایگان بوده است. ضمن اینکه باید گفت؛ در میان ۱۴۳ مقصد صادراتی ما در جهان ترکمستان در جایگاه شانزدهم قرار دارد. ضمن اینکه اگر بخواهیم نگاهی به رتبه کشورهای همسایه در میان فروشندگان کالا به خودمان، داشته باشیم باید عنوان کرد، از این نظر نیز ترکمنستان در جایگاه چهل و سوم قرار دارد.

این در حالی بوده که پیش تر و در سال های گذشته تجارت دو طرفه میان ایران و ترکمنستان وجود داشته است. به عبارتی ما از این کشور واردات گاز داشتیم و محصولات خود را هم به ترکمنستان صادر می‌ کردیم. اما بعداز پرداخت نشدن هزینه و بحث گاز میزان تجارت دو کشور از یک میلیارد دلار به 138 میلیون دلار رسید و روند نزولی را تجربه کرد.

قرارداد گاز ایران و ترکمنستان احیا خواهد

البته در این راستا تلاش‌ های زیادی برای حل برخی از مشکلات پیشین در حوزه گاز با ترکمنستان نیز صورت گرفت.
همچنین باید عنوان کرد امروز آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور نیز در سفر خود به این کشور همسایه در گفت و گویی که با همتای ترکمنستانی خود در زمینه توسعه روابط دوجانبه در بخش های مختلف از جمله در بخش گاز و ترانزیت داشته از این موضوع خبر داده است که با پیگیری های صورت گرفته، ترکمنستان اطمینان یافته که دولت ایران برای رفع مشکلات و موانع موجود اراده جدی دارد. براین اساس قرارداد گاز ایران و ترکمنستان حتماً احیا خواهد شد.

با این وجود  برخی از صاحب نظران از جمله مجید محمدنژاد، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکمنستان معتقدند؛ ترکمنستان علاقه بیشتری به همکاری با کشورهای اروپایی دارد  و این موضوع زنگ خطری برای اقتصاد کشور و استان‌های همجوار ترکمنستان به شمار می رود.

به هر حال همانطور محمد احمدی بنی، کارشناس دیپلماسی اقتصادی نیز گفته است؛ کشورمان تجربه صادرات سایر اقلام از جمله لوله های کشاورزی و تراکتور، همچنین محصولات کشاورزی را به این کشور همسایه دارد. ضمن اینکه اکنون هم ظرفیت های صادراتی دیگری در حوزه تجهیزات و محصولات کشاورزی وجود دارد که می توان از آن بهره برد.

راهکارهایی برای توسعه تجارت 2 کشور

اما چگونه می توان شرایط را برای افزایش مبادلات تجاری میان دو کشور در شرایط کنونی رقم زد؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت؛ به نظر می رسد مشکلی که ما در مباحث تجاری با آن رو به رو هستیم به طور عمده به محدود بودن تجارت مان باز می گردد اینکه چه در حوزه صادرات و چه واردات بیشتر تبادلات به چند کشور مشخص مربوط می شود.
براین اساس باید عنوان کرد؛ بازگشت قراردادهای گازی و سواپ انرژی نقش اثرگذاری در افزایش دوباره مبادلات تجاری با این این کشور همسایه خواهد داشت. تولید و صادرات ماشین آلات به ویژه آنگونه که گفته می شود، ماشین آلات کشاورزی می تواند بازار خوبی در این کشور داشته باشد و براین اساس نیز مسیر را برای انجام معامله های تجاری تجار ایران و ترکمنستان هموار کند.

پیشنهاد ایجاد بانکی مشترک

در این میان البته برخی دیگر از کارشناسان نیز پیشنهادهای دیگری دارند، به طور نمونه اینکه باید بانکی مشترک تشکیل داد، زیرا این امر قادر است نقش قابل توجهی در انجام مبادلات تجاری و حل مشکلات بانکی داشته باشند. موضوعی که محمد مهدی بازگیر کارشناس دیپلماسی اقتصادی هم از آن سخن گفته است.

برنامه ریزی برای توسعه صادرات در 4سال آینده

در این شرایط رضا فاطمی امین، وزیر صمت نیز به عنوان اصلی ترین نهاد متولی تجارت خارجی کشور، برآوردی از توسعه صادراتی کشور در چهار سال آینده داشته است. آنچه که حکایت از توسعه تجارت با همسایگان و رسیدن به عدد و رقم  35 میلیارد دلاری و افزایش تجارت 70 میلیارد دلاری دارد.
در این راستا هم وزارت امور خارجه با همراهی دستگاه‌های مختلف کشورمان برنامه‌های منسجمی را تدوین و حل مشکلات و رفع موانع تجارت خارجی را آغاز کرده است. البته اقدامات دیگری نیز پیش تر در این راستا انجام شده است، به طور مثال بعد از برگزاری نشست مجازی با حضور بخش ‌های خصوصی و دولتی دو کشور در نخستین ماه سال جاری میزان صادرات ریلی در مقایسه با سال گذشته روند رو به رشدی را تجربه کرد.

به این ترتیب مجموع بارگیری در ایام  نوروز به 25 هزار تن رسید و رکورد زد، زیرا که در بازه زمانی مشابه سال گذشته رقم مذکور 112 تن بود. همچنین می توان به این موضوع اشاره کرد کشور ترکمنستان جزء 5 مقصد اول کالاهای صادراتی گمرکات مازندران در حوزه حمل و نقل دریایی بوده که این رقم معادل 85 هزار تن با ارزش هفت میلیون و 377 هزار دلار برآورد شده است.

سیاستگذاری ترکمنستان برای کاهش واردات

از سوی دیگر نباید از این نکته نیز غافل شد که این کشور تغییراتی را در رویکردهای تجاری خود مدنظر قرار داده، براین اساس رقم  واردات ترکمنستان که سال 2015 عددی در حدود 6 میلیارد و هشتصد میلیون دلار بوده است در سال 2018 به دو میلیارد هفتصد میلیارد دلار رسیده است که کاهش چشمگیری را نشان می دهد.
براین اساس باید گفت؛ ترکمنستان در سیاستگذاری های خود سهم واردات را کاهش داده و بنابراین اکنون در بسیاری از بخش ها خود تولید کننده شده است، براین اساس هدفگذاری برای صادرات به این کشور باید عدد و رقمی متناسب به این امر باشد.

البته در راستای افزایش مبادلات و اقدامات تجاری میان دو کشور تدابیر دیگری نیز مدنظر قرار گرفته است، به طور نمونه می توان به انعقاد«تفاهم‌نامه سه جانبه ریلی بین سه کشور ایران، ترکمنستان و قزاقستان» اشاره کرد، تفاهمنامه ای که برای افزایش بار ورودی ریلی از کشور قزاقستان به ترکمنستان و از آنجا به ایران منعقد شده است و خود به طور قطع گامی موثر برای رونق تجارت سه کشور خواهد بود. به هر حال باید به یاد داشت یکی از مهمترین محاسن تجارت با همسایگان کاهش هزینه حمل ‌و نقل بوده ضمن اینکه تسهیل در مبادلات مالی خارج از سوییفت هم موضوع دیگری است که باید به آن توجه داشت.