جای خالی ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی

بازار مشترک- الهام صادقی: برآوردها نشان دهنده این مطلب است که تجارت گیاهان دارویی در جهان رقمی بالغ بر ۱۰۷ میلیارد دلار است، آن هم در شرایطی که تلاش کشورهای فعال در این زمینه موجب شده تا پیش بینی شود رقم مورد نظر تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۴۵۰ میلیارد دلار خواهد رسید. ضمن اینکه گفته شده عدد مذکور در سال ۲۰۵۰ بیش از پنج هزار میلیارد دلار خواهد بود. اما در این میان ایران چه جایگاه و آورده ای را نصیب خود کرده است. 

ایران در رتبه پنجم تولید علم طب سنتی

برای بررسی این امر در ابتدا باید گفت که تنوع در خور توجه اقلیم در کشورمان موجب شده تا کمتر گیاه دارویی باشد که مشابه یا همان گونه از آن یافت نشود. با این وجود سهم ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی رقم چندان قابل توجهی نیست.
این در حالی بوده که دیگر کشورهای جهان به رغم برخوردار نبودن از این تنوع توانسته اند، درآمد قابل توجهی در این زمینه داشته باشند. به طور نمونه می توان به آلمان اشاره کرد که تنها در سال 2019 موفق شده تا 40 میلیارد یورو از گیاهان دارویی کسب کند، با این وجود رقم موردنظر برای کشور ایران کمتر از 500 میلیون دلار بوده است. 
آن هم برای کشوری که به گفته نفیسه حسینی یکتا، مدیر کل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت در زمینه تولید علم در حوزه طب سنتی و گیاهان دارویی دنیا در رتبه پنجم قرار دارد، اما در زمینه صادرات و کسب درآمد نتوانسته موفق عمل کند. 
این امر موجب شده تا کشورهایی مانند چین، هند، مصر، آلمان و آمریکا از جمله صادرکنندگان عمده گیاهان دارویی باشند و جای ایران به عنوان کشوری که ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهان را دارد، در این فهرست چندان قابل توجه نباشد.

موضوع دیگری که می توان به آن پرداخت این است که استقبال قابل توجه از گیاهان دارویی در جهان باعث شده تا، سرمایه در گردش این بازار رقمی بیش از ۱۲۳ میلیارد دلار برآورد شود. عددی که نسبت به تمام تبادلات صنعت فرش بسیار بالا است زیرا که صنعت فرش هرسال تنها پنج میلیارد دلار آورده دارد. این موضوع بیانگر این مطلب بوده که گیاهان دارویی بازاری بسیار بزرگتر در اختیار دارد و نباید از ان غافل ماند.

باز هم خام فروشی معضلی برای کسب درآمد ارزی بیشتر

اما به واقع چرا کفه ترازوی چنین مقایسه ای با دیگر مناطق جهان به سمت و سوی ما متمایل نیست؟ در این زمینه می توان به این موضوع اشاره کرد که شاید بی توجهی به صنایع تبدیلی و تکمیلی، از جمله مواردی بوده باشد که باعث شده تا در حوزه گیاهان دارویی آنگونه که باید و شاید نتوانیم موفق عمل کنیم.
آنچه که شاید موجب شده تا عمده تولیدات گیاهان دارویی که در کشور داریم به ‌صورت خام به سیار کشورهای جهان صادر شود. نکته مهمی که باید اشاره کرد این بوده که صادرات خام در صورتی انجام می شود که فرآوری و صادرات محصولات فرآوری شده در این حوزه می تواند ۱۱ برابری درآمد ارزی برای کشور به همراه داشته باشد. موضوعی که علی اصغر زارعی، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی هم به آن اشاره کرده است.
علاوه بر این باید عنوان کرد که اگر چه این نکته بر کسی پوشیده نیست که گیاهان دارویی ظرفیت بزرگی برای صادرات محوری کشور محسوب می شوند، آنچه که یداله‌ مالمیر، نایب رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی البرز هم به آن اشاره کرده است اما جدا از تولید فروش و صادرات گیاهان دارویی در کنار ارزآوری که دارد، این بخش از صنعت می تواند اشتغال زا و درآمد زا نیز باشد.

گره گشایی به کمک شرکت های دانش بنیان

در این زمینه اما به نظر می رسد شاید بهره گیری از پتانسیل ها و ظرفیت های شرکت های دانش بنیان بتواند بخشی از کاستی های موجود در این بخش را برطرف کند، آنچه که نایب رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی البرز هم به آن اشاره داشته است، اینکه انتظار می رود متولیان امر با حمایت کردن از شرکت های دانش بنیان و فرآوری و تبدیل این گیاهان به محصولات دارویی، زمینه موفقیت و صادرات بیشتر را فراهم آورند.
در کنار آنچه که بیان شد ولی این موضوع نیز قابل تامل است که با تجاری سازی طرح های پژوهشی و تحقیقاتی در این خصوص نیز می توان گام های موثر و سازنده ای برای کسب جایگاه ارزنده تر جهانی در حوزه صادرات گیاهان دارویی به دست آورد. به عبارتی اگر حمایت و پشتیبانی از چنین طرح‌ های به خوبی مدنظر قرار گیرد به طور قطع در این راستا شاهد تحول و شکوفایی قابل توجه ای خواهیم بود که اثرگذاری بسیاری نیز در تولید و صادرات چنین محصولاتی خواهد داشت.

ضمن اینکه ایجاد بازار فروش تولیدات تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه گیاهان دارویی هم حائز اهمیت است، زیرا که بسترهای لازم را برای بازاریابی، تبلیغات و فروش جهانی تولیدات عنوان شده فراهم خواهد آورد.
اشاره به این موضوع ضرورت دارد که براساس برآوردهای انجام شده در سال های گذشته، ارزش بازارهای جهانی درزمینه داروهای گیاهی که گیاهان دارویی و فرآورده های آنها را شامل می شود، همواره با رشد قابل توجهی مواجهه بوده با این وجود سهم ایران در این بازار پر درآمد و اشغال زا چندان چشمگیر نیست.

فراموشی سرنوشت تلخ سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی

این در حالی بوده که فراهم بودن موجبات اقلیمی برای رشد مناسب گونه های دارویی گیاهی شرایط لازم برای دستیابی به تولید بالا را فرآهم آورده است. تا به آنجا که می توان عنوان کرد کشورما با برخورداری از تنوع گیاهی و بستر جغرافیایی لازم به مراتب بهتر از اروپا، قادر است تجارت جهانی گیاهان دارویی را از آن خود کند. البته در حال حاضر این را هم باید گفت که بخشی عمده ای از بازار مورد نظر مربوط به صادرات زعفران بوده و براین اساس سهم ما در بازار جهانی گیاهان دارویی عددی اندک است. 
براین اساس به نظر می رسد برخورداری از سندی علمی در حوزه مذکور می تواند گره گشای بسیاری از مشکلات کنونی باشد، با این وجود اما تنها باید به این موضوع اشاره کرد؛ به رغم اینکه سهم ایران از تجارت جهانی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلاری گیاهان دارویی رقمی ناچیز حتی در حدود صفر است اما سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی که پیش تر تدوین شده در گوشه ای دنج تنها خاک می خورد.