حمایت ترکیه از بازی جمهوری آذربایجان با آتش

بازار مشترک_مهدی خورسند_کارشناس حوزه قفقاز: به عبارتی می توان گفت این بند از توافق آتش بس که امضا شد به خواست و زیرکی ترکیه بود. براساس بند 9 این توافق آتش‌بس، با ایجاد دالان، راه ارتباطی و کردیور ایجاد می شود و عملا این کریدور در حد فاصل مرز بین ایران و ارمنستان است اما پیش از آن قرار بود این دالان با نظارت روسیه و ترکیه تردد بین نخجوان و آذربایجان را ایجاد کند این در حالیست که بعد از انعقاد این آتش بس و اجرایی شدن مفاد آن آذربایجان تحرکات زیادی را در سطوح دیپلماتیک داشته است مثل برگزاری رژه های مشترک نظامی با ترکیه به منظور تثبت مفاد آتش بس در صورتی که اغلب کارشناسان معتقدند این مفاد آتش بس تحمیلی بر ارمنستان است و این برای همسایگان منطقه به خصوص ایران نامطلوب است زیرا تقریبا بر منطقه تحمیل می شود.

در حال حاضر شاهد عوارض جنگ قره باغ 2020 و مفاد آتش بس آن هستیم. در هفته های گذشته نیز مقامات جمهوری آذربایجان با تهدید، پیام و تعاملات دیپلماتیکی به مقامات ارمنستانی هشدار دادند که باید مفاد این آتش بس به صورت سند متقن و یک راهکار طولانی مدت دربیاید در صورتی که شاید ارمنستانی ها برخی از این مفاد را تحمیلی می دانستند و زیر بار نرفته بودند اما ظاهرا با توجه به اینکه آذربایجان با حمایت ترکیه خود را دست برتر جنگ قره باغ 2020 می داند، دست به اقداماتی می زند که بتواند این فضا را به شکل رسمی بر ارمنستان تحمیل کند و با اقدامات تنش‌زا خود را به عنوان پیروز و بازیگر اصلی تحولات منطقه قفقاز جنوبی بر همسایگان تحمیل کند. 

اتفاقی که اخیرا افتاده این است که نیروهای آذربایجان از تردد کامیون ها ممانعت کردند در شرایطی که محور ترانزیتی بین ایران و ارمنستان عواقب زیادی برای منطقه دارد. 
می دانیم ترکیه رقیب منطقه ای ایران و بازیگری مداخله گر در امور ارتباطات خارجی ایران با کشورهای حوزه قفقاز جنوبی است و قاعدتا تحت فشار گذاشتن ایران از طریق ممنوعیت مسیرهای ترانزیتی برای ایران ضررهای اقتصادی را به همراه خواهد داشت.

کشورهای حوزه قفقاز جنوبی با توجه به جایگاهی که دارند جزئی از ژئوکالچر ایران محسوب می شدند و ایران همواره از این منطقه برای توسعه روابط اقتصادی خود با کشورهای حوزه قفقاز و روسیه استفاده کرده است. در حال حاضر جمهوری آذربایجان با تحریک ترکیه این اقدامات را انجام می دهد تا با فشار بر ارمنستان، این کشور زیر بار تعهدات مفاد آتش بس برود و رسما مسائل را بپذیرد و به کردیورهای ترانزیتی رسمیت ببخشد و از سوی دیگر با این اقدام جمهوری اسلامی ایران هم تحت فشار قرار بگیرد تا اگر در آینده ای نزدیک تحولاتی در منطقه رخ داد ایران کفه حمایتی خودش را به سمت آذربایجانی ها بردارد. البته ادعاهایی که در جنگ قره باغ2020 مطرح می شد این است که ایران از ارمنستان حمایت می کند و بر این اساس در تحولات آینده که در این منطقه به وجود خواهد آمد آذربایجان قصد دارد پیس دستی کرده باشد و جلوی برخی از اتفاقات را از قبل بگیرد.

بسیار متحمل است که با توجه به تحمیل شدن مفاد آتش بس و دست پایین بودن ارمنستان در توافق آتش بس که بعد از جنگ قره باغ2020 منعقد شد؛ جنگ دیگری در منطقه آغاز شود. کما اینکه تحرکات نظامی، درگیری های مرزی و تلفات نظامی همچنان میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان وجود دارد بنابراین به تحولات قفقاز جنوبی به عنوان یک آتش زیر خاکستر می توان نگاه کرد و این احتمال وجود دارد که ارمنستانی ها دوباره اقدامات نظامی انجام دهند تا مناطقی را که در جنگ قره باغ2020 از دست داده اند را بازپس بگیرند و این اقدامات جمهوی آذربایجان در آن راستا قلمداد شود که می خواهند نسبت به آن اقدامات پیش دستی و پیش گیری کنند.

کارشناسان حوزه قفقاز پیش از این تذکراتی داده بودند مبنی بر اینکه ایران باید تدابیر و تحرکات دیپلماتیک بیشتری در قفقاز جنوبی انجام دهد تا منافع خود را از دست ندهد و پایگاه هایی که منافع ایران در مناطق قفقاز جنوبی را تامین می کنند، از دست ندهد. متاسفانه شاهد این بودیم که هیچ نقشی در زمان انعقاد مفاد قرار داد و تحولات بعد از انعقاد مفاد آتش بس بین آذربایجان و ارمنستان نداشته ایم و این برای ما که به عنوان یک همسایه بزرگتر در کنار جمهوری آذربایجان هستیم ضعف محسوب می شود و این نشان از بی تدبیری دستگاه دیپلماسی وقت ما در یکی دو سال اخیر دارد که هیچ تدبیری نسبت به این قضیه نداشتند و عملا اقدام مناسبی برای حفظ منافع ملی کشور در این منطقه انجام ندادند.

این اقدام آذربایجان را می توان یک اقدام وقیحانه دانست که شاید ضعف دیپلماتیم ما را بیش از پیش نشان داده است. انتظار می رود دستگاه جدید دیپلماسی کشور تدبیر ویژه ای در حوزه قفقاز جنوبی صورت دهند تا شاهد این نباشیم کشور آذربایجان که سرمست از پیروزی حداقلی در جنگ قره باغ2020 است، دست به اقدام این چنینی زده و راه های ترانزیتی سنتی و قدیمی که ایران را به کشورهای همسایه خود وصل می کرد را در سایه یک توافق آتش بس به این راحتی مورد ممانعت و بن بست قرار داده باشد.
در این راستا اگر دستگاه دیپلماسی ما اقدام به موقع انجام ندهد امکان دارد شاهد بسته شدن دائمی مرزهای کشور با همسایگان شمالی حوزه قفقاز جنوبی باشیم به دلیل منافعی که شاید آذربایجان از کردیور شمال جنوب دارد تا در مسیر اصلی ترانزیت ایران به سمت قفقاز جنوبی قرار بگیرد و این اقدامات باعث شود ما تنوع مسیرهای ترانزیتنی خود را در حوزه قفقاز جنوبی از دست دهیم.

باید با هوشیاری و نگرانی بیشتری به این تحولات نگاه کنیم. اگر اقدام به جا و شایسته ای در قبال این حرکت جمهوری آذربایجان صورت نگیرد منافع زیادی را در قفقاز جنوبی از دست خواهیم داد و عملا کوردیور شمال جنوب که بستر آن داخل کشور فراهم شده و می تواند بسیاری از درآمدهای ارزی و مشکلات اقتصادی کشور را توسط جمهوری اذربایجان حل کند، سد شود و این امر برای ما عواقب زیادی به همراه خواهد داشت.

در این بین دست ترکیه آشکار دیده می شود زیرا آذربایجان با توجه به شرایط ژئوپولتیک و محدودیت هایی که دارد در برابر کشور عزیزمان و قدرت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران، آذربایجان به تنهایی نمی توانست این کار را انجام دهد لذا نیاز است در این شرایط جمهوری اسلامی ایران دست ترکیه را در بازیگری بیشتر در قفقاز جنوبی جدی ببیند و برای آن تدبیر ویژه ای داشته باشد.
عملا با این اقدام منافع جمهوری اسلامی ایران در خطر قرار می گیرد اگر کشوری یا اتحاد نوشته و نانوشته بخواهد منافع جمهوری اسلامی ایران را به خطر بیندازد قاعدتا توان و برنامه داریم و قادر خواهیم بود منافع این کشورها را به خطر بیندازیم.کشورهای همسایه باید مساله را به خوبی درک کنند که این نگاه در جمهوی اسلامی ایران به صورت واقع بینانه وجود دارد و می دانند که چه تحولاتی در پس مرزهای ایران در حال رخ دادن است اما نیاز است دستگاه دیپلماسی ما تغییر رویکرد دهد و به حوزه همسایگان توجه کند.

باید بدانیم در 8سال گذشته در ارتباط با همسایگان ضعف های زیادی داشته ایم و شاید نگاه جدی وزارت خارجه به این موضوع کمک کند و این نگاه در عین تعامل باید با اقتدار باشد و این پیام به کشورهای همسایه صادر شود که دوران بازیگری و اختلال آنها در مسیرهای ترانزیتی ایران و خلل وارد کردن در منافع جمهوری اسلامی ایران به پایان رسیده  و ما دقیقا زین پس برای کسب منافع اقتدار جمهوری اسلامی ایران مقابل هر تحرکی از سوی همسایگان خود کوتاه نخواهیم آمد؛ در عین حال حاضر به تعامل و همکاری با همسایگان هستیم همسایگان هم باید با احترام متقابل به همسایگان و جمهوری اسلامی ایران این اقدامات را انجام دهند و بدانند که منافع جمهوری اسلامی ایران باید در تعامل همسایگی تامین شود.