پیشنهاد ایجاد بستر مبادلات پایاپای/ گاز و نفت بیشترین صادرات ایران به ترکیه/ معضلی به نام نبود رایزن اقتصادی

 بازار مشترک- درآمدهای ارزی هر کشور به طور مستقیم وابسته به صادرات آن است و این امر موجب می شود تا کشورها با برنامه های و تدابیر ویژه ای برای شناخت بازارهای جهانی به ویژه همسایگان خود در منطقه به ویژه کشورهایی که با آنها مراودات خوبی دارند، داشته باشند.

به عنوان مثال می تواند به روابط تجاری میان ایران و ترکیه اشاره کرد، اما اینکه در بازه زمانی هشت سال اخیر مسئولان تا چه حد از این امکان بهره برده اند، موضوعی است که در خصوص آن با سید جلال ابراهیمی، رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات ایران و ترکیه، همچنین رئیس خانه اقتصاد و تجارت ایران و ترکیه و کشورهای هم مرز به گفت و گو نشستیم تا برایمان از چالش ها، راهکارها و فرصت های موجود برای تجارت میان دو کشور، همچنین دستیابی از طریق این همسایه شمال غربی به بازارهای جهانی بگوید.

روابط ایران و ترکیه را در هشت سال گذشته چگونه ارزیابی می کنید؟

ترکیه در دوران های مختلف تاریخی با توجه به مسیر جاده ابریشم، پیوسته بستری مناسب برای تجارت ایرانیان بوده تا در کنار مسیر عبوری تجار ایرانی به اروپا که از ترکیه می گذشت، ایرانیان نیز بتوانند نیازکالایی مردم ترکیه را نیز تامین کنند. 
به این ترتیب اتصال ایران به ترکیه و بعد از آن به اروپا از دو طریق صورت می گرفت. نخست؛ از بستر خاکی که همان جاده ابریشم بوده که از چین شروع شده و با گذشتن از مغلولستان، ترکمنستان و ایران از ترکیه عبور کرده و به اروپا می رسید. دیگری از طریق بنادر دریای مدیترانه که توسط کشتی ها به بنادر جنوبی اروپا منتهی می شد. براین اساس دو کشور از به نوعی قدیم لازم و ملزوم تجارت یکدیگر بوده اند. 

بنابراین در آن دوران تصمیمات و تدابیر خوبی در این زمینه لحاظ شده بود؟
بله تصمیمات خوب بود، اما کافی نبود.

به سئوال اول بازگردیم، نظرتان در باره اقدامات انجام شده در دولت های یازدهم و دوازدهم در این باره چیست؟
در بازه زمانی که به آن اشاره کردید، مسائل و موانعی در رشد اقتصادی میان دو کشور به وجود آمده که این ناشی از مسائل ویژه سیاسی روز بوده است. 
سازمان توسعه تجارت ایران و وزارت خانه های مربوطه با هدف رشد اقتصادی، تعرفه های ترجیحی را ایجاد کرد، تا به طور مثال در مورد ترکیه، با توجه به شناخت هایی که از بازار های هم داشتیم، موانعی که بر سر راه تجار ایرانی و ترک در مسیر خرید کالای مورد نیاز از یکدیگر وجود داشت را برطرف کنیم و مراودات تجاری بین دو کشور را افزایش دهیم.
اما موضوعی که به آن زیاد دقت نشد این بود که ماشین آلات و محصولات صنعتی در میان اقلام صادراتی نبوده است و اغلب محصولات صادراتی ما شامل محصولات کشاورزی، صنایع دستی یا صنایع معدنی بود که در فصول مختلف به ترکیه صادر کردیم و ترک ها توانستند در کنار تامین نیاز داخل، اقلامی صادراتی را به نام خود به کشورهای اروپایی صادر کنند.

چرا این شرایط به وجود آمد؟
 زمانی که ما بازارهای بین المللی را نمی شناسیم، موقعیت های کسب منافع از بازار های اروپایی را به راحتی از دست می دهیم و این ترک ها هستند که با شناخت خوب از بازار های اروپا، کالاهای صادراتی را از ایران و دیگر کشورها تامین کرده و با انجام تغیرات، فینیشینگ، تغییر بسته بندی و برند سازی به کشورهای اروپایی و با نام خودشان صادر می کنند.

در این زمینه آیا تحریم ها نیز در مسیر افزایش تجارت میان ایران و ترکیه اثرگذار بوده است؟
در این هشت سال ما نشست های مهم و خوبی با طرف های داخلی و ترکیه ای داشتیم تا در شرایط تجارت دو کشور تغییرات مهم و اثرگذاری را ایجاد کنیم، اما تحریم ها تا حدودی مانع کار ما شد و مشکلات زیادی را در پرداخت ها برای ما به وجود آورد. ما وقتی نمی توانیم مبادلات مالی انجام دهیم، تجارتی حاصل نخواهد شد. البته در این زمینه تلاش هایی شد از جمله این که حوزه های مالی را جابجا کنیم و از طریق مواردی که تحریمی نیست بتواینم مشکلات تبادلات مالی را برطرف کنیم.

در زمینه برای رفع مشکل اشاره شده آیا راهکاری به نظر شما می رسد؟
من به عنوان به کارشناس مسائل مالی ترکیه، پیشنهاد دادم تا بستری ایجاد شود که در آن بتوانیم به طریق پایاپای مبادلاتمان را انجام دهیم. این امر در نهایت تبدیل به یک بانک مشترک میان ایران و ترکیه می شود. از آنجا که بانک مشترک بین دو کشور بود، دیگر نهاد های خارجی نمی توانستند به آن ورود کنند و تنها زمانی مشکل ساز می شد که مبادلات تجاری بین دو کشور ایران و ترکیه به تجارت بین الملل مربوط می شد و این پیشنهاد می توانست بین ایران و ترکیه عملیاتی شود.

از این موارد اشاره شده که بگذریم، به نظر شما چه تفاوت یا تفاوت هایی میان صادرات ایران و ترکیه وجود دارد؟
توجه داشته باشید، ترکیه یک کشور صادراتی است و نگاه صادراتی دارد. ترک ها به این مقوله بسیار اهمیت می دهند. آن را می شناسند و روی بازار کشورهای دیگر تحقیق می کنند. بر اساس تحقیقات . با توجه به خواست همچنین نیاز خود وارد مذاکرات تجاری می شوند. اما ما در این زمینه ضعیف هستیم.

پس ترکیه تخصصی تر بازار صادراتش را بررسی می کند، در این میان با توجه به این امر بازار واردات آن از کشور ما به چه صورت است، به عبارتی سهم صادراتی کشورمان به این همسایه شمال غربی در هشت ساله گذشته چگونه بوده است؟
بیشترین صادرات ایران به ترکیه در هشت سال اخیر، گاز و نفت بوده است و پس از آن مواد پتروشیمی. البته در کنار ایران، روسیه هم مواد پتروشیمی را به ترکیه می فرستذ با این تفاوت که روس ها این مواد را در ترکیه دپو می کنند و بعد به اروپا صادر می کنند در حالی که ایران می گوید بیاید ایران بخرید و ببرید. 

نظرتان درباره تاسیس شرکت در ترکیه برای صادرات محصولات ایرانی چیست؟
باید گفت؛ در هشت سال دولت روحانی، شرکت های مهمی که تمام یا یک طرف آن ایرانی بوده در ترکیه تاسیس شد که با هدف صادرات کالا از ایران به مقصد اروپا و به نام ترکیه فعال بوده که در این راستا تا حدودی موفق عمل کردند ولی در برخی موارد، خریداران اروپایی، تنها حاضر به خرید از شرکت ترکیه بودند. در این مواقع شرکت ایرانی مجبور بود کالای خود را به شرکت ترک فروخته و آن شرکت ترکیه ای، کالای مورد نظر کشور اروپایی را به آن ها بفروشد که این باعث بالا رفتن هزینه ها می شد. 

با توجه به آنچه که گفتید، به نظر می‌ رسد ما با کاهش مبادلات با ترکیه در دولت یازدهم و دوازدهم روبه رو بوده ای دلیل این امر چیست؟
در زمان دولت محمود احمدی نژاد با توجه به صادرات فلزات گران بها از جمله طلا ما به رکورد 19 میلیارد دلار هم رسیدیم، اما در دولت روحانی افت داشتیم.
برای مدتی خط ریلی ایران وترکیه قطع شد. مدتی به خاطر بیماری کووید19، بسته شدن مرز ها و کنترل شدید هواپیماها را داشتیم که مشکلات حمل و نقل و لجستیکی باعث کاهش چشمگیر مبالات ایران و ترکیه شد. 

از دلایل دیگر نیز می توان به کاهش صادرات گاز ایران به عنوان یکی از محصولات مهم صادراتی ایران به ترکیه اشاره کرد که ترک ها از خط لوله گازی روسیه استفاده کردند. همچنین پتروشیمی که می توانست نقش بسیار مهمی در مبادلات ما داشته باشد، در زمینه انبار های مرکزی، مارکتینگ، بازار شناسی و رقیب شناسی ضعیف عمل کردیم و که می توانستیم در این حوزه مبادلات خوبی را با ترک ها و اروپاییان داشته باشیم و ایران به خاطر داشتن نفت و پالایشگاه ها بزرگترین تولید کننده کربن است و ما در ایران بیش از هشت کارخانه بزرگ تولید کربن داریم که این ها می تواند زمینه صادرات خوبی برای ایران داشته باشد.

اگر ما نتوانیم کربن را در کشور ترکیه دپو کنیم، باز هم روسیه می تواند این بازار را از دست ایران خارج کنند و با دپوی این محصولات در این کشور، بازار ترکیه را سهم خود کنند. در این زمینه صحبت های زیادی صورت گرفته اما متاسفانه مدیران به پیشنهادات کارشناسی شده اهمیت نمی دهند و دوست دارند به سبک خودشان عمل کنند. 

آیا این نقاط ضعف جدا از بحث های روابط بین الملل و تحریم ها به شیوه بازاریابی و فروش ما نیز بازمی گردد؟
به طور قطع بازاریابی و فروش موضوعات با اهمیتی هستند، توجه داشته باشید در دنیای تجارت بین الملل، امروزه تولید کننده و پخش کننده جدا هستند. تولید کننده ها سعی دارند کالای خود را به پخش کننده ها بدهند، همچنان که در داخل ایران نیز تولید کننده ها کالا را به پخش کننده ها می دهند و خودشان را درگیر مسائل پخش نمی کنند. 

با این اوصاف به نظر شما راه افزایش صادرات ایران به بازارهای مشترک چیست؟
لازم است تا ارتباطات با جهان را گسترش دهیم. لا زم است تا با ملت ها ارتباط برقرار کنیم. هیچ کشوری نمی تواند به تنهایی نیاز های خود را برطرف کند. باید نیاز های خود را که در داخل فراهم نیست از خارج تهیه کنیم و محصولات مازاد خود را نیز صادر کنیم. این یک جامعه جهانی است و همانطور که نفت را از ایران می خرند می توانند سایر کالاهای ایران را نیز بخرند. 
به عنوان یک کارشناس می گویم در درجه نخست باید تجارت با کشورهای هم مرز و همسایه را مهم دانست و اهمیت بیشتری به آن داده شود

باید با توجه به مسافت کم، آداب و سنن وهمچنین وجود ارتباطات مشترک قومی، فرهنگی و زبانی با کشورهای هم مرز، تجارتمان را افزایش دهیم. در حالی که ما شاههد هستیم که ترک ها توانستند بازار های افغانستان، ترکمنستان و قرقیزستان را از دست ایران خارج کنند و سهم بیشتری را نسبت به ایران در این کشورها ایفا کنند و ما در کشورهای هم مرز خودمان بازار شناسی نکردیم.

پیشنهاد شما در این باره چیست؟
باید شرایط اصول تجارت جهانی WTO را رعایت کنیم. تعداد رایزن هایمان را افزایش دهیم. رایزنی که آگاه به مسائل کشور ها باشد. رایزن باید در زمینه های فرهنگ، آداب و رسوم، بازار، کمبود و نیاز ها و .. آن کشور آموزش های لازم را ببیند تا بتواند به تاجران خدمات مناسبی را ارائه کند. ضمن اینکه باید گفت؛ با توجه به کمبود های آبی که داریم، کمتر از گذشته می توان به صادرات محصولات کشاورزی حساب کنیم و باید برای دیگر محصولاتمان بازاریابی کنیم. 

 در این خصوص عملکرد دولت روحانی و اتاق بازرگانی چگونه بوده است؟
نقش دولت ارسال رایزن اقتصادی است و ما در دولت روحانی تنها پنج یا 6 رایزن در بیرون مرز ها داشتیم. در حالی که در کشور ترکیه در حدود 210 رایزن دارد. وقتی ما در کشورهای مختلف کارشناس تجاری نداریم، در سفارت خانه ها رایزن نداریم، تعداد سفارت خانه هایمان کم است. معلوم است که با توجه به این موارد بازار زیادی هم نخواهیم داشت. چون زمانی که ما رایزن اقتصادی نداریم تاجر باید به کجا مراجعه کند. شناسایی بازار را از کجا انجام دهد. 
البته اتاق های بازرگانی هم ضعیف عمل کردند. حتی در نمایشگاه ها هم ضعیف بودیم. ترک ها هر روز یک نمایشگاه بین المللی داشتند حتی در این ایام کرونا و به صورت آنلاین و این تفاوت ها است که مقایسه میزان صادرات ترکیه با ایران را رقم می زند.

با توجه به همه این ها شما تاثیر انتخابات ایران در مراودات دو کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟
اردوغان اولین رییس جمهوری بود که انتخاب آقای رییسی را تبریک گفت و این مساله را باید به فال نیک گرفت. نکته ای که اهمیت این پیام را دو چندان می کند، تفاوت مضمون پیام رئیس جمهوری ترکیه با پیام های تبریک دیگر سران کشورها بوده است. پیام اردوغان یک پیام ویژه بود و وی خواستار همکاری های بیشتری با ایران شده است. یعنی ترک ها علاقه‌مند اند تا تجارت خود با ایران را توسعه دهند.

ترکیه و ایران هم مرز ریلی دارند و هم مرز زمینی و این موضوع خیلی مهم است و نشان از آن دارد که ما بستر و شرایط لجستیکی لازم برای افزایش مبالات دو کشور را داریم پس باید با نگرشی درست سطح مبادلات را افزایش دهیم. همانطور که ترکیه برای ایران مسیر عبور به اروپا است، ایران نیز برای ترکیه و اروپا گذرگاهی برای عبور به سمت آسیای میانه است و ما نباید به راحتی از کنار آن عبور کنیم.

ماشین های ترانزیت و بازرگانان ترک و اروپایی برای رسیدن به بازار های آسیایه میانه از ایران استفاده میکنند و این موقعیت مهم علاوه بر این درآمد های عبور و مرور و سرویس و خدمات، میتواند در ارائه اطلاعات و شناسایی ایران به بازرگانان خارجی نقش مهمی را ایفا کند پس نباید آن را از نادیده گرفت.