عدم توجه به ظرفیت بالای بازار کشورهای همسایه

بازار مشترک- الهام صادقی: اگرچه تجار ایرانی در سال ۱۳۹۸ با وجود تحریم ‌های اعمال شده از سوی آمریکا، موفق شدند تا مقدار صادرات غیرنفتی را به رقمی بیش از ۴۰ میلیارد دلار افزایش دهند، اما این عدد در سال 1399 روند نزولی را سپری کرد تا به آنجا که در پایان سال اخیر تراز تجاری کشورمان منفی شد. با این وجود اما طبق اظهارات سید روح الله لطیفی، سخنگوی گمرک کشور شاهد رشد ۴۸ درصدی صادرات از لحاظ ارزش در مجموع دو ماه ابتدایی سال نسبت به این مدت در سال قبل بوده ‌ایم. 
به عبارتی در قالب اعداد و ارقام رسمی موجود، باید گفت که میزان تجارت خارجی ایران در ماه گذشته در حوزه صادرات رقمی معادل هشت میلیون و ۵۷۹ هزار تن برآورد شده که ارزش آن سه میلیارد و ۳۵۲ میلیون دلار است. 

کاهش صادرات به اروپا، هند و چین
این در حالی بوده که در بازه زمانی یکی دو سال اخیر بسیاری از بازارهای خارجی ایران به دلایل متعدد از دست رفته است. به طور مثال بررسی ها حکایت از این دارد که کشورهایی از جمله ایتالیا و آلمان پیش‌ تر جزو پنج کشور یا ۱۰ کشور اصلی بودند که کالاهای مورد نیازشان را از ایران وارد می کردند و البته صادرات نیز به کشورمان داشتند، با این وجود اما تحریم ها موجب شد تا تجارت تجار ایرانی به کشورهای اروپایی کاهش یابد، ضمن اینکه براساس اظهارات محمد لاهوتی، رییس کنفدارسیون صادرات ایران جدا از کشورهای عضو اتحادیه اروپا که باید آنها را متحد آمریکا دانست، تجارت با کشورهای دیگر از جمله هند و چین نیز کاهش یافته است که عمده دلیل آن را می توان محدودیت ‌هایی دانست که تاجران ایرانی در سال‌های اخیر با آنها روبه رو بوده اند.

بازار مهمی به نام کشورهای همسایه
البته این سکه روی دیگری نیز دارد اینکه طبق آمارهای موجود درباره وضعیت تجارت ایران در بازه زمانی سال‌ ها و ماه‌ های گذشته رقم اعلام شده در زمینه صادرات به کشورهای عضو اتحادیه اروپا اگرچه کاهش یافته، ولی در آن سوی ماجرا گفته می شود صادرات به برخی کشورهای همسایه بیشتر شده است، هرچند که کارشناسان همچنان تاکید دارند، سهم ایران از بازار تجاری و صادراتی کشورهای همسایه و منطقه رقم قابل قبولی نیست، زیرا که سهم ایران از بازار کشورهای همسایه کمتر از دو درصد برآورد می‌ شود.
آن هم در شرایطی که به گفته کارشناسان هرچند ایران محصولات غذایی و خشکبار را به اتحادیه اروپا صادر می ‌کند، ولی واقعیت این است که محصولات تولید شده ما در بازار اروپا شانس رقابت کمتری دارند. موضوعی که لاهوتی هم از آن سخن گفته است و طبق آن می توان اینگونه عنوان کرد که بازار کشورهای همسایه باید بیش از گذشته به جهت برخورداری از پتانسیل های موجود جهت صادرات کالاهای ایرانی مدنظر قرار گیرد.
از سوی دیگر نیز به اعتقاد سید حسن محفوظی، کارشناس حوزه تجارت آمارها گویای این مطلب بوده که در شرایط مختلف، بازار کشورهای همسایه از پایداری بیشتری برای کالاهای ایرانی برخوردار هستند.

جای خالی تدابیر عملیاتی در توسعه صادرات
به این ترتیب باید گفت؛ اگر در این زمینه تدابیر ویژه‌ ای لحاظ می شد، شاید این امکان فراهم به وجود می آمد تا از منفی شدن تراز تجاری کشور در سال گذشته جلوگیری کرد. 
آنچه که حکایت از جای خالی برنامه‌ ریزی های اصولی و علمی همچنین تدابیر عملیاتی توسط متولیان توسعه صادرات برای استفاده از ظرفیت بازار کشورهای همسایه دارد. موضوعی که محفوظی در خصوص آن تاکید دارد؛ باید به طور جدی ‌تر و عملیاتی ‌تری تدابیر لازم در این زمینه تعریف و پیگیری شود. 

نوسانات آماری در بازار تجارت خارجی
اما در این میان نوسانات آماری در بازار تجارت خارجی با رویکرد صادرات به دیگر کشورها چگونه است؟ در این زمینه باید بیان کرد که بررسی صادرات در سال ‌های مختلف حکایت از آن دارد که در دولت ‌های مختلف ما شاهد روند پر نوسانی در خصوص افزایش صادرات بوده ایم. 
به طور دقیق تر باید گفت که آمار و ارقام مربوط به توسعه صادرات در بازه زمانی ۱۶ سال اخیر گویای این مطلب است که در فاصله سال ‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ صادرات افزایش ۲۰۰ درصدی را تجربه کرده، اما این رقم در بازه زمانی سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ تنها ۱۲ درصد رشد داشته است. آنچه که به وضوح نشان می دهد ما از ظرفیت بالای تجارت، به خصوص تجارت با همسایگان استفاده نکرده ایم، حتی به راحتی بازار را به رقبا سپرده ایم.
مصداق بارز این امر واگذاری بازار کشورهای همسایه به کالاهای صادراتی ترکیه است. اگر بخواهیم دقیق تر به این موضوع بپردازیم، باید گفت که در سال 1399 صادرات ایران به همسایگان به جز ترکیه از رقمی معادل ۲۰ میلیارد دلار به ۱۷.۸ میلیارد دلار کاهش یافت، آن هم در شرایطی که ترکیه با صادرات ۲۶ میلیارد دلاری به نوعی جایگزین ایران شد و نیاز وارداتی کشورهای همسایه ایران را تامین کرد.