علاوه بر تحریم، تصمیمات خلق الساعه به صادرات خرما لطمه زد

بازار مشترک- انسیه ربیعی: ایران، یکی از کشورهای مناسب برای رشد و تولید خرما پس از کشور مصر در جهان است. با این همه در سال های اخیر، ایران در تعیین کشورهای هدف برای صادرات خرما با چالش رو به رو شده است تا جایی که عربستان در این بازار از ایران سبقت گرفته است. شاید تحریم های اعمال شده بر کشورمان بر صادارت این محصول تاثیرگذار بوده باشد اما «محسن رشیدخرمی» معتقد است که علاوه بر تحریم ها، دلایل دیگری نیز وجود دارند که همواره صادرات خرما را با مشکل مواجهه کرده است. برای بررسی این موضوع با وی که «رئیس انجمن ملی خرمای کشور» است، به گفتگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید: 

کمی درباره وضعیت تولید خرما در کشور توضیح دهید.
بعد از کشور مصر، ایران دومین کشور تولید کننده خرما با بیش از 1 میلیون و ۲۰۰ هزار تن در دنیا است. اما در بحث ارقام کشور ما رتبه نخست را با بیشترین رقم های خرمایی به خود اختصاص داده است در نتیجه تمام سلیقه های مختلف را در تمام دنیا، می توانیم پوشش دهیم این به شرطی این است که ما یک برنامه ریزی صحیح برای بازگشت بازارهای هدف خود داشته باشیم.

به بازارهای هدف در بحث صادرات اشاره کردید، چه شد که در ثبات این بازارها دچار چالش شدیم؟
بعد از اعمال تحریم های ناعادلانه، یک سری محدودیت ها به وجود آمد. محدودیت‌ها در حمل و نقل، در برگشت پول و نیز برگزاری نمایشگاه برای عرضه رقابت دست ما را کوتاه کرد. لذا در تمام دنیا روال کار این است که در موقعیت هایی حساس، کشورها تصمیم می‌گیرند سیاست‌هایی را در اقتصادشان اعمال کنند، لذا سیاست‌های همراهی را گسترش می دهند نه اینکه با تصمیمات خلق الساعه این مبارزه ناعادلانه را برای صادرکننده سخت تر و بدتر کنند.

منظور شما این است که برای صادرکنندگان ما تصمیمات خلق الساعه مشکل ایجاد کرده است؟
بله! در دولت دهم، طبق معمول شب عید؛ قیمت پسته تا حدودی بالا رفت. این اتفاقات در دنیا همیشه می افتد حتی در زمان جشن کریسمس نیز در کشورهای خارجی، یک تلورانس قیمت ایجاد می‌شود اما سپس قیمت ها به روال عادی برمی گردد، ولی در سال ۹۰ زمانی که در شب عید تا حدودی قیمت آجیل افزایش پیدا کرد به خاطر این گرانی، به طور ناگهانی و یکدفعه صادرات پسته ممنوع شد.
رقیب ما در پسته ایالات متحده بود و آمریکا یک نقشه همراه با برنامه‌ریزی عظیمی در بخش پسته دارد. در حال حاضر تولید پسته آمریکا از کشور ما بیشتر شده و در 2تا 3 سال آینده تقریباً به اندازه مصرف کل دنیا شاید آمریکا بتواند پسته تولید کند. در بحث خرما نیز همین اتفاق افتاد در سال ۹۷ در آستانه یک جهش صادراتی حدود نیم میلیارد دلار صادرات خرما داشتیم به طوریکه بخش خصوصی برنامه ریزی کرده بود با افزایش بهره وری با تمام تحریم‌های موجود، این میزان صادرات را به 1 میلیون دلار برساند که در آن برهه برای کشور که دچار کمبود عرض بودیم اتفاق بسیار مهمی محسوب می شد. 
حال با یک تلورانس ۱۰ تا ۱۵ درصدی بازارها، یکدفعه ستاد تنظیم بازار ممنوعیت صادرات خرما را یک شبه اعلام کرد در این میان حتی بسیاری از کالاهای صادرکنندگان در گمرک بود و با این تصمیم دچار خسران و زیان و ضرر شدند و بر این اساس، سال آینده دیگر نتوانستیم صادرکننده را مجاب کنیم که با اطمینان، خرید کند و دو مرتبه بازار هدف را داشته باشد. در نتیجه می‌طلبد معقول تر، با سیاست تر و تخصصی تر عمل کنیم.

بیشتر بخوانید:

گل به خودی صادرات خرما به سود عربستان و تونس
 

بنابراین با محدود شدن صادرات بازارهای هدف خود را از دست دادیم.
بله همینطور است. در این مسئله عربستان سعودی با اختلاف ناچیزی در تولید خرما، پشت سر ماست. در پسته نیز پسته کشور ما از پسته آمریکا خیلی بهتر است ولی سیاست هایی که در کشور در حال اعمال شدن است و سیاست هایی که در آمریکا اعمال می شود این خلأ را پر می‌کند. در خرما هم وضع به همین شکل است.

بازارهای هدف به دنبال عربستان می روند اما در عین حال صادرکنندگان کشور ما از جان مایه گذاشتند؛ یعنی در شرایط تحریمی و شرایطی که کرونا ایجاد کرده است، صادرکنندگان بازارهای هدف خود را تغییر دادند و به سمت کشورهای سی.آی.اس، روسیه، هند و کشورهای آسیایی شرقی رفتند و توانستند برای خود کاری انجام دهند اما بعضی از این سیاست ها باعث می شود که کسی دیگر حاضر به صادرات خرما نباشد.

عدم صادرات خرما چه مشکلاتی را به دنبال دارد؟
وقتی صادراتی نباشد تولید کننده هم ضرر می‌کند. یکی از مشکلات در بحث خرما، مشکلات خارجی است که خریداران برای تامین خرمای مورد نظر خود به سراغ کشورهای هدف دیگر می روند اما بخش دیگری از این مشکلات داخلی است که صادرکنندگان ما از تصمیمات خلق الساعه دلزده می شوند. بعد از اینکه از سال ۹۷ این اتفاق افتاد، 2 سال است که با ستاد تنظیم بازار کار می کنیم نه آنها صادرات را ممنوع کردند و نه ما سعی کردیم کمبودی در بازار به وجود بیاید.

چطور؟
به هر حال هر رفتاری با پاسخ تند اجباری قابل حل نیست. مشکلات با تخصص و تعقل بهتر حل می‌شود. به ستاد تنظیم بازار گفتیم ۵۰ درصد مصرف خرما، در ماه مبارک رمضان است ما این مقدار را برای ستاد تنظیم بازار تهیه می‌کنیم و می‌گوییم بخش خصوصی به شما کمک و این میزان را تامین کند و در فروشگاههای عرضه مستقیم نیز به خوبی خرما توزیع شد. البته در بعضی از گزارش‌ها آمده که خرما در بسته های ۷۰ هزار تومانی در بعضی فروشگاه ها به فروش رسیده که باید بحث گرانی را از گرانفروشی جدا کرد اما در مبدا، مطرح شدن این بحث اصلاً موضوع جالبی نیست که این هم یکی دیگر از مشکلات اقتصادی ما در بحث سیاست‌گذاری است.

منظور قیمت گذاری است؟
 بله. 2 سال است که قیمت خرما تغییر نکرده یا تغییر بسیار جزئی بوده است. در صورتی که قیمت نهاده‌های کشاورزی ۴ تا ۵ برابر شده است. باید در نظر داشت که تولید کننده خرما هم یک تولیدکننده در بدترین شرایط آب و هوایی است. مگر تورم جاری در کشور شامل حال تولید کننده خرما نمی شود؟ مگر تورم نقطه به نقطه ای که دولت اعلام می‌کند (که هنوز باید روی عدد ۴۰ درصد آن شک کرد)، شامل حال تولید کننده خرما نشده است؟ تولید کننده خرما نباید مایحتاج عمومی خود را تامین کند؟ بنابراین تورم بالا رفته و تولیدکننده خرما هم با این شرایط دلزده شده است. این موارد یک شمای کلی از مشکلات بود که بیان کردم.

برای بهبود وضعیت صنعت خرما چه راهکاری ارائه می دهید؟ 
بحث اقتصاد صنعت خرما از اقتصاد کل کشور جدا نیست. باید یک تصمیم کلی برای پایداری اقتصاد کشور داشته باشیم و تصمیم بگیریم که اولاً اشتباهات خود را در این حوزه بپذیریم و بدانیم که این شیوه اقتصاد به این سمت و سویی که می رود، دیگر عملی نیست و به جای تخصص تصمیمات جزیره‌ای جایگزین شده است در نتیجه باید سعی کنیم یک خانه تکانی اساسی در بحث اقتصاد داشته باشیم برای این کار در ابتدا یک نقشه راه لازم داریم.

نقشه راه را من نمی توانم برای صنعت خرما یا صنعت پسته یا صنعت فولاد بدون چند آیتم اساسی اقتصاد عملیاتی کنم. اولین آیتم ارزش پول ملی است. باید ارزش پول ملی با یک تلورانس یک درصدی معلوم و تا یکسال این تلورانس ثابت باشد تا بتوانم برنامه ریزی کنیم.

برنامه های طویل و بلند مدت ۵ تا ۱۰ ساله باید بر اساس یک نقشه راه باشد و برای این کار باید یک دستی به سر و روی اقتصاد کشور کشیده شود. ممکن است بعضی از موارد زمانبر باشد اما پیش از همه باید یک سری از مسائل را با خود حل کنیم بدون مشورت کاری را انجام ندهیم. برای هر تصمیمی باید با بخش خصوصی مشورت داشته باشند.

و جمع بندی شما از این گفتگو؟
در حال حاضر که ستاد تنظیم بازار در این دو سال ممنوعیت صادرات را به وجود نیاورده یا صادرات را ممنوع نکرده، خرما در حال حاضر در بازار وجود دارد حتی در ماه مبارک رمضان همچنین سایر بخش های خصوصی هم این آمادگی را دارند که این اتفاق بیفتد. باید توجه کرد که دولت سیاستگذار است ولی نباید به عنوان مجری خودش وارد عمل شود کدام یک از تصمیماتی که خودش خواسته یک دفعه وارد عمل شده موفق بوده؟ از عرض گرفته تا مرغ و تخم‌مرغ.
پس در نتیجه اصل اقتصاد کشور ما دارای مشکل است. بخش خصوصی احتیاج دارد یک نفس راحت بکشد و بداند که دولت حداقل مانعی بر سر راه او نیست بلکه همراه اوست و مطلقاً از تصمیمات احساسی و خلق الساعه جلوگیری شود و سعی کنیم آنچه برای کشور و اقتصاد اهمیت دارد اولویت قرار دهیم.