کاهش نرخ ارز منجر به کاهش تورم نمی شود اما از آن بهره برداری سیاسی می کنند

بازار مشترک- انسیه ربیعی: با توجه به اینکه بر اساس متغیرها و تعاریف علم اقتصاد احتمال می رود کاهش تورم در کوتاه مدت اتفاق نیفتد بر آن شدیم تا با «فرشاد پرویزیان» عضو انجمن اقتصاددانان ایران به گفتگو بنشینیم تا علت کاهش نرخ ارز و همچنین اظهارنظرها درباه کاهش تورم را بررسی کنیم.

در وهله اول کمی درباره شاخص تورم در کشور توضیح دهید. نرخ تورم چگونه اندازه گیری می شود؟
در علم اقتصاد یک سری مقادیر واقعی، یک سری مقادیر اسمی و یک سری متغییر های روزانه داریم. تورم یک شاخص سالانه است و با یک روز کاهش قیمت دلار نمی توان گفت تورم کاهش پیدا کرده است. تورم یعنی آهنگ افزایش قیمت ها در یک دوره، در یک سال. 

تعیین نرخ تورم شاخص کمکی است
حال با توجه به شرایط حال حاضر که امروز قیمت دلار بالا می رود و روز دیگر پایین می آید باید گفت تورم کم شده است؟ تعیین نرخ تورم ماهانه و تورم نقطه به نقطه در اقتصاد، شاخص های کمکی است و اصلا معیار تورم محسوب نمی شود.
یک مثال عامیانه برای این موضوع این است که یک دوربین را در جایی قرار دهید و اجازه دهید از منظره ای در طول یک سال به طور کامل فیلم بگیرد، مقایسه اش کنید با اینکه ماهی یکبار از آن منظره عکس بگیرید؛ آیا این عکسهای ماهی یک بار بیانگر کل فیلمی است که در طول یک سال گرفته اید؟ طبیعتا خیر. بنابراین نرخ تورم یعنی میزان افزایش قیمت کالاها و خدمات، نسبت به سال پایه در یک سال.

پس از منظر شما با توجه به کاهش اخیر نرخ دلار نمی توان منتظر کاهش تورم در فاصه چند روز یا چند ماه بود. 
برای اینکه سیاستگذار مطمعن شود سیاستی که اعمال می کند به درستی اثرگذار است یا نه، از ابزارهایی استفاده می کند تا دریابد که آیا سیاست های اعمالی اش تورم را مهار می کند یا افزایش می دهد یا بی تاثیر است و بعد از یک سال به نتیجه میرسد یا نمی رسد، تا اگر سیاستها اشتباه است اصلاحش کند. 
به همین منظور بر اساس مثالی که زدم تک فریم عکس هایی می گیرد و مقایسه می کند. تورم ماهانه و تورم نقطه به نقطه فقط نشان می دهد که آیا مسیر تورم در حال افزایش است یا در حال کاهش. با یک روز تغییر قیمت نمی توان گفت تورم پایین آمد یا بالا رفت.

آیا تغییر نرخ دلار در تورم تاثیر دارد؟
بله اما در یک روز نه. کاهش نرخ دلار اگر منجر به کاهش هزینه تمام شده؛ یعنی قیمت کالاها و خدمات در بازار شود، می توان گفت تورم مهار شده است. برابری قدرت خرید و ارزش پول ملی در برابر دلار، الان در حال بالا رفتن است وقتی قیمت دلار پایین می آید ارزش پول ملی در برابر دلار افزایش پیدا می کند. سوال اینجاست. آیا این به معنای کاهش تورم است؟ آیا کسی می داند یک ماه دیگر در اقتصاد کشور چه اتفاقی می افتد؟ تجربه شواهد اقتصاد ایران نشان داده هر 10 درصد افزایش نرخ دلار 1درصد تورم داشته است.

در چه صورت می توان به کاهش تورم در کشور امیدوار بود؟
اولا اگر کاهش نرخ دلار ماندگار باشد، ثانیا منجربه کاهش هزینه تمام شده قیمت کالاها و خدمات شود، ثالثا تاثیر خودش را در مدیریت اقتصادی بنگاه ها در کشور بگذارد به گونه ای که کالاها و خدمات مورد نظر با وفور بیشتر و با قیمت کمتر در اختیار مصرف کنندگان در طول سال مالی مورد نظر قرار بگیرد، می توان به کاهش نرخ توم امیدوار بود.
نرخ تورم ناشی از نرخ دلار نیست

پس با این تفاسیر معتقد هستید که نرخ تورم ناشی از نرخ دلار نیست. درسته؟
همه نرخ تورم ناشی از نرخ دلار نیست، یعنی نرخ تورم قبل از نرخ دلار به جای دیگری ربط دارد. 

به کجا ربط دارد؟
 به چاپخانه بانک مرکزی؛ همانجایی که دولت در این یک سال مدام پول چاپ کرده است و نیز به افزایش پول پایه که بانک مرکزی چاپ کرده و نقدینگی‌ای که شبکه بانکی فشل ما آن را افزایش داده است. فقط هم بانک مرکزی نه، شبکه بانکی مخصوصا بانک های خصوصی. بانک هایی که هر چه توانستند نقدینگی خلق کردند. چون فقط بانک مرکزی پول چاپ نمی کند.

کمی درباره نقدینگی و تاثیر آن در اقتصاد کشور توضیح دهید.
نقدینگی شامل دو بخش می شود: پول پایه به اضافه سپرده های بلند مدت. یعنی شبکه بانکی اگر بی حساب و کتاب وام، تسهیلات و افزایش منابع داد به معنای اضافه کردن پول است و این همان کاری است که بانک مرکزی می تواند انجام دهد. البته همین کار را بانک مرکزی با حساب و کتاب و دقیق تر انجام می دهد اما شبکه بانکی بدون اینکه با کیفیت بالاتری باشد نقدینگی ایجاد می کند.

بخشی از نقدینگی را شبکه بانکی ایجاد می کند
حال اینکه شبکه بانکی چطور نقدینگی ایجاد می کند؟ حساب باز می کند و تسهیلات می دهد این اقدامات بلافاصله و به سرعت در تورم اثر می گذارد حتی ممکن است اثر این رفتار تاثیر کاهش نرخ دلار را هم خنثی کند.
به همین دلیل اگر همه موارد مربوط به دلار اتفاق بیفتد می توان امیدوار بود. در نرخ تورم تناسب بخش پولی اقتصاد با بخش حقیقی اقتصاد مطرح است.

سوالی که ایجاد می شود این است که طی سالیان گذشته دولت ها با دلار چه کردند؟
فرمول ساده برای تعریف اقدامات دولت ها در این سال ها در قبال دلار این است؛ به مردم ریال می دهند برای خرید کالا و ملزومات؛ اما آن کالای مورد نظر در بازار نیست و همه هم می خواهند آن را بخرند؛ پس گران می شود. معنی ساده چاپ پول همین است به شما پول می دهند تا کالایی که هنوز تولید نشده را بخرید. حال دولت ها در تمام این سال ها چه می کردند؟ 
نفت را می فروختند و به جای آن دلار می گرفتند و بعد دلار را به بانک مرکزی می دادند و به جای آن ریال می گرفتند یعنی بانک مرکزی همچنان ریال را چاپ می کرده سپس ریال را می دادند به بخش خصوصی و در این میان عده ای تاجر ریال به بانک مرکزی می دادند و دلار می گرفتند.
 با این اقدامات حتی اگر ریال اضافی هم چاپ نمی شد، این ریال را به دلار تبدیل می کردند و بخش خصوصی با این دلار کالا می خرید و وارد کشور می کرد یعنی یک متغییر برون زا (متغییری که درون سیستم دلار نفتی تحت کنترل شما نیست) اتفاق می افتد و حالا که مردم می خواهند در بازار کالایی را بخرید ریال دارند منتها باید کالای خارجی بخرند.

این اقدامات دولت و بانک مرکزی چه تاثیری دارد؟
این اقدام چند تاثیر دارد: وقتی کالایی را از بازار خارجی وارد می کنند با توجه به قیمت بازار جهانی، تولید کننده ما به دلایل مختلف نمی تواند به آن رقابت کند در نتیجه ورشکست می شود. این دلیل باعث می شود در بلند مدت بنیان های تولید تضعیف شود به دلیل همان دلارهایی که وارد شده، در نهایت تولید کننده داخلی ورشکست می شود و تولید را کنار می گذارد و تولید ملی کاهش پیدا می کند. بنابراین مجدد در بازار می خواهند کالا بخرند باز کالا نیست و مجدد باید از کجا تامین شود؟ از بازار خارجی.

و اما نرخ تسعیر
 دولت هم اندازه ای ریال نیاز دارد در این میان چیزی وجود دارد به نام «نرخ تسعیر»؛ یعنی بانک مرکزی دلار را چند حساب کند که پولش را به دولت بدهد؟ بعد از مدتی دولت نرخ تسعیر را لازم است بالاتر ببرد که بتواند این حجم را اضافه کند به همین دلیل است که در دولت ها هر سه چهارسال یک بار قیمت دلار انفجاری بالا می رود که به آن فنر ارزی می گویند.
حال با توجه به همه این مواردی که عنوان کردم آیا در این چند روز که شاهد کاهش نرخ دلار هستیم واقعا تورم در حال کنترل است؟ خیر.

تا اینجا متوجه شدیم که کاهش نرخ ارز در کوتاه مدت در کاهش نرخ تورم تاثیری ندارد. این کاهش قیمت در چه مواردی می تواند اثرگذار باشد؟ 
کاهش نرخ ارز می تواند اثراتی را با خود به همراه داشته باشد. مواردی که ذکر شد متغییرهای واقعی اقتصاد است اما متغییرهای دیگری داریم به نام متغییرهای انتظاری، یعنی انتظاراتی که مردم از آینده قیمت ها دارند. آقای روحانی عنوان می کند که تحریم ها شکسته شد، صلح شد، امضا شد درصورتی که هنوز دلاری به بازار نیامده و دولت دلاری عرضه نکرده است اما آنهایی که به هر دلیلی دلار داشتند، می ترسند و انتظار دارند قیمت دلار بریزد و به زودی دست دولت دلار بیاید و وارد بازار کند و قیمت دلار پایین بیاید و می خواهند تا این کار را نکرده، دلارهای خود را عرضه کنند.

این دلارها، به اصطلاح دلارهای خانگی هستند؟
خیر. این دلارها فقط دلارهای خانگی نیست؛ واقعیت این است که بسیاری از شرکت های عمومی، بسیاری از حضرات و بانک ها که دارایی خود را به شکل دلار نگه داشته‌اند. البته تا حدودی هم طبقه متوسط دلار نگه داشته است اما ترس از دلار پاشی و پول پاشی دارند و معتقد هستند قبل از انتخابات دولت می خواهد به نحوی با پول پاشی قیمت ها را مهار کند تا مردم را راضی نگه دارد پس دلار احتمالا پایین می آید. که البته خیلی هم بیراه فکر نمی کنند.

به نظر شما آیا از کاهش قیمت دلار برداشت های سیاسی هم می کنند؟
وقتی قیمت دلار به شکل انتظاری پایین می آید کسی دیگر دلار نمی خرد؛ چون معمولا دلار می خرند تا کالا وارد کنند و با این امر تقاضا یا فشار از روی دلار برداشته می شود. دلاری عرضه نشده اما همینکه تقاضا کم شود، به قولی قیمت دلار هم شل می شود. حال باید بگوییم این اتفاق منجر به کاهش تورم شد؟ خیر. آیا از این اتفاق بهره برداری سیاسی می کنند؟ بله! به هر حال سیاستمداران کارشان این است که از متغییرها برداشت سیاسی کنند. 

و جمع بندی نهایی شما از این مبحث
حتی کاهش موقت نرخ دلار به دلیل نرخ میانگین بلندمدت برابری دلار و ریال، ماندگار نخواهد بود و باز احتمالا نرخ دلار حتی اگر به زیر 17 هزارتومان هم برسد میل بازگشت به نرخ های 24هزار تومان خواهد داشت مگر اینکه دولت همچنان با سیاست ارزپاشی نرخ را پایین نگه دارد و فنر ارزی را متراکم کند.