چرا سهم ایران از بازار جهانی ارزشمندترین ادویه دنیا ناچیز است؟

پایگاه خبری بازار مشترک- الهام صادقی: در سال 1398 تجار کشورمان در مجموع 296 میلیون دلار زعفران به سایر نقاط دنیا صادر کرده اند، محصولی که به گفته علی شریعتی مقدم، عضو اتاق بازرگانی و تولیدکننده زعفران، ایران سهم بسیار بالایی در تولید کننده این محصول دارد. به عبارتی بیش از 90 درصد از زعفران جهان را کشورمان تولید می‌ کند. با این وجود اما در سال 1398 صادرات آن در مقایسه با سال ماقبل کاهش 15 درصدی را تجربه کرده است.
آن هم برای محصولی که از جمله با ارزش ترین و البته پرطرفدارترین ادویه ها در جهان بوده و به تبع آن قیمت بالایی نیز دارد. بنابراین این مقدار کاهش، به طور قطع رقم قابل توجهی خواهد بود.
همچنین این میزان کاهش در شرایطی قابلیت تامل بیشتری دارد که آمارها نشان می دهد؛ پنج ماهه سال گذشته هم میزان صادرات زعفران کشورمان حدود 67 میلیون دلار بوده که در مقایسه با صادرات 123 میلیون دلاری پنج ماهه سال 1397 رقمی معادل 45 درصد کاهش و نسبت به مدت مشابه سال 1398 نیز از کاهش 14 درصدی حکایت دارد.
این در حالی بوده که در سال 1391 میزان صادرات این ادویه ارزشمند 418 میلیون دلار برآورد شده که عدد مذکور از آن زمان تا به امروز تکرار نشده است.

سهم اندک ایران از ارزش کل صادرات جهانی زعفران  
در این میان به طور قطع عوامل متعدد نقش آفرین بوده اند. به طور مثال می توان به افزایش تولید زعفران در افغانستان اشاره کرد که برخی کشورهای اروپایی نیز در آن سرمایه ‌گذاری داشته اند. آنچه که می توان با اشاره به اعداد ارقام بهتر آن را توضیح داد، اینکه در این میان باید گفت که براساس آمارهای جهانی، ارزش کل صادرات زعفران در جهان در سال 2018، حدود 218 میلیارد دلار بوده که از این مقدار، حدود 18.4 درصد متعلق به چین و 14.5 درصد متعلق به هند بوده است. در این میان کشورمان تنها حدود 11.5 درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده است.

نداشتن برند جهانی موضوعی تامل برانگیز
با توجه به اعداد و ارقام عنوان شده با توجه به اینکه تولید بیش از 90 درصد زعفران دنیا را در اختیار دارد، ولی سهمش از بازار در این زمینه بسیار اندک است. شرایطی که به اعتقاد بسیاری از کارشناس وجود مشکلات بر سر راه صادرکنندگان ایرانی از مهمترین دلایل آن است. نخست اینکه زعفران تولید شده در کشورمان تنها به علت نداشتن برند و نام جهانی، به نام اسپانیا و سایر کشورهای فعال در این حوزه معامله و صادر می ‌شود. 

فراز و نشیب در سیاست گذاری ها
از سوی دیگر این را هم باید گفتن که یکی از مشکلاتی که کشاورزان صنعت زعفران با آن مواجه هستند فراز و نشیب ها در سیاست گذاری های دولت در خصوص صادرات است اینکه گاهی جلوی صادرات این محصول گرفته می شود. موضوعی که مدتی قبل مطهر شاهی، تولید کننده زعفران از آن سخن گفته بود. اینکه دولت جلوی صادرات را گرفته یا وزارت جهاد به صورت مستقیم برای خرید اقدام می کند.

کاهش قیمت تا افزایش میزان اراضی زیر کشت
به این فهرست می توان مواردی را اضافه کرد که موجب کاهش قیمت زغفران شده و به نوعی شاید تا حدی بر انگیزه تولیدکنندگان اثرگذار بوده است. کاهش قیمتی که البته به اعتقاد غلامرضا میری، نایب رئیس شورای ملی زعفران نتیجه افزایش میزان اراضی زیر کشت همچنین فراهم نبودن امکان صادرات با توجه با شیوع بیماری کرونا در جهان در سال 1399 بوده است.
البته باید به این مقوله کشت بی رویه زعفران در استان‌ های مختلف کشور و شاید سایر مناطق جهان اضافه کرد، آنچه که میری هم به آن پرداخته است. روند مذکور باعث تامین و اشباح نیاز بازار جهانی شده است.

سخت گیری‌ های بانک مرکزی و نوسانات ارزی
از این موارد که بگذریم از نظر میری سخت گیری‌ های بانک مرکزی برای صادرات زعفران نیز علت دیگری در این زمینه است. به عنوان نمونه این سخت‌گیری‌ها موجب شد تا در سال گذشته هر کیلو زعفران بین 2 تا 2.5 میلیون کاهش قیمت داشته باشد که این امر شرایطی را رقم زد که زعفران به شکل قاچاق از کشور خارج شود، آن هم میزانی که طبق اظهاران میری رقمی بالغ بر 30 درصد صادرات زعفران بود.

البته به این مقوله باید نوسانات قیمت ارز را اضافه کرد همچنین فراهم نبودن امکان افتتاح ال سی که موجب شده تا این بازار ارزشمند چندان قابلیت توسعه و گسترش نداشته باشد. به این ترتیب مشتری ها به سراغ تامین کننده های دیگر می روند، به طور مثال اسپانیایی و امارات از جمله این کشورها هستند. جالب اینکه آنها این محصول ارزشمند را خریداری کرده سپس با برند خود به دیگر بازارهای جهانی عرضه می کنند.
نکته مهم دیگر در کنار اینکه مشکلات موجود بسترهایی را فراهم می آورد تا دیگر کشورها با خرید زعفران ایرانی و عرضه آن در قالب بسته بندی و برندهای خود به بازار سهم ما را در این حوزه از تجارت کاهش دهند، بلکه آن هم برای محصولی که علاوه بر کاربرد آن در تهیه و طبخ غذایی، در صنایع داروسازی نیز از آن بهره گرفته می شود. براین اساس بازار فراگیر در دنیا دارد و می توان گفت تجارت آن در گروه پرسودترین و با صرفه ترین تجارت های جهانی قرار دارد. 
به این موارد مطهر شاهی این بحث را نیز اضافه می کند؛ از آنجایی که دولت در خریدهایی خود زمان پرداخت پول را مشخص نمی کند، بعضی از کشاورزان به جای کشت زعفران با توجه به نبود امکان پیش بینی صرفه اقتصادی تصمیم می گیرند تا در زمین های خود دام برای چرا رها کنند.

QUDS ONLINE / Mohamad Rajabyan  ©

پیشنهاداتی برای حفظ و تقویت این بازار 
حال با توجه به شکل گیری فضای رقابتی در بازار جهانی زعفران همچنین مشکلاتی که کشاورزان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان با آن مواجه هستند به واقع چگونه می توان در راستای حفظ و تقویت این بازار و افزایش سهم ایران در آن قدم برداشت؟ در این زمینه باید گفت که به طور قطع مهمترین و اصلی ترین قدم برند‌سازی در این زمینه است که می تواند با شناساندن این محصول ایرانی سهم کشورمان از این بازار را ارتقاء دهد. 
البته در این خصوص علاوه بر برندسازی باید فرآوری و تولید محصولات ثانوی را مدنظر قرار دهیم که این امر جایگاه کشورمان در این بخش را در بازار تولید و بازار کار منطقه ‌ای افزایش خواهد داد.
به هر حال باید گفت که ارتقاء این جایگاه در جهان و همانطور که اشاره شد افزایش سهم کشورمان از درآمدهای این بخش از تجارت به طور قطع نیاز به سیاست گذاری، راهبردهای علمی، برنامه ریزی های دقیق خواهد بود. براین اساس اگر قطعات عنوان شده در قالب یک پازل در کنار یکدیگر قرار گیرند به طور قطع توفیق در بازار جهانی زعفران قابل پیش بینی است.